Istotą programu Klub Młodego Odkrywcy jest tworzenie społeczności uczącej się (ang. learning community). Na co dzień zwykle widzimy jej mały wycinek: nasz klub, czasem kluby z okolicy lub regionu. Tymczasem Forum KMO jest okazją, aby spojrzeć na naszą społeczność z szerszej perspektywy i poczuć się częścią większej zmiany. W trakcie tego wydarzenia spotykają się osoby, które mogą nie znać się osobiście, ale mają wspólne wartości i misję – wspieranie dzieci i młodzieży w rozwijaniu niezbędnych we współczesnym świecie kompetencji, takich jak krytyczne myślenie, kreatywność, otwartość na świat, gotowość do podejmowanie wyzwań czy umiejętność rozwiązywania problemów.
Forum to miejsce, w którym spotykają się różnorodność, kreatywność i potencjał.
XIII Forum KMO „B(ł)ądźmy razem”
29–30 listopada 2024
Prowadzisz Klub Młodego Odkrywcy? Chcesz dodać swoim uczniom wiary w siebie, zachęcić ich do śmielszego badania otaczającego świata i zwiększyć ich odwagę w mierzeniu się z wyzwaniami? Koniecznie weź udział w XIII Forum Klubów Młodego Odkrywcy w Centrum Nauki Kopernik. Podczas tegorocznej edycji będziemy odczarowywać błędy, dyskutując o ich roli w procesie uczenia się i odkrywania.
Błąd – niechciany towarzysz szkolnych lat, pokazujący, że czegoś nie umiemy lub że nie jesteśmy wystarczająco dobrzy. Kojarzy się z czerwonym długopisem, niższą oceną i nieprzyjemnym uczuciem wstydu. Strach przed popełnieniem błędu potrafi paraliżować i frustrować, zabiera czas, energię i utrudnia dążenie do celu.
Produktywna porażka to nie oksymoron
A gdybyśmy tak pomyłkę potraktowali jako narzędzie, które napędza kreatywność, uczy nas wytrwałości i prowadzi do lepszego zrozumienia otaczającego świata? Badania dowodzą trafności powiedzenia, że „uczymy się na błędach”. Profesor Manu Kapur, twórca koncepcji „produktywnej porażki”, odkrył, że mierzenie się z trudnymi zadaniami, nawet jeśli na początku skutkuje porażką, może ostatecznie prowadzić do głębszego zrozumienia i trwalszej wiedzy. Z jego badań wynika, że kiedy uczniowie mają szansę popełniać błędy, ich mózgi pracują bardziej aktywnie – szukając odpowiedzi na pytanie, dlaczego dane rozwiązanie nie działa. Uczą się wówczas więcej niż wtedy, gdy otrzymują gotowe odpowiedzi. Popełnianie błędów prowadzi do refleksji, zmusza do myślenia i analizowania problemów z różnych perspektyw. Próby znalezienia rozwiązania – nawet jeśli zakończą się niepowodzeniem – pomagają w budowaniu elastycznych schematów poznawczych i uczą wytrwałości.
Błąd jako motor naukowego postępu
W naukach ścisłych, społecznych czy przyrodniczych błędy są naturalnym zjawiskiem, a także istotnym źródłem wiedzy. Umożliwiają badaczom głębsze rozumienie zjawisk oraz doskonalenie własnych metod pracy. Wolna od oceny analiza błędów sprzyja otwartej dyskusji oraz refleksji nad procesem badawczym, pozwala na ulepszenie technik pomiarowych czy wyeliminowanie potencjalnych błędów systematycznych. To z kolei prowadzi do bardziej precyzyjnych i wiarygodnych wyników.
Jak błądzić bez wstydu i żalu?
Skoro w nauce błąd odgrywa tak ważną rolę, dlaczego w szkolnych ławach jest tak niemile widzianym gościem? Jak w Klubach Młodego Odkrywcy możemy pokazywać wartość błędów? Co jest potrzebne, żeby stworzyć bezpieczne środowisko, w którym błądzenie jest nie tylko dozwolone, ale wręcz oczekiwane; miejsce, gdzie pomyłki można analizować, wykorzystywać, a nawet świętować – bez strachu, wstydu czy poczucia porażki; przestrzeń, w której błądzą nie tylko klubowicze, ale również ich opiekunowie?
Tegoroczne Forum to okazja do zastanowienia się nad własnym podejściem do błędów, do nawiązania nowych kontaktów, podzielenia się swoimi doświadczeniami i zebrania inspiracji, które wzbogacą dalszą pracę. W tym roku spodziewamy się uczestników z Polski, Ukrainy, Gruzji, Armenii, Rumunii, Etiopii a także Kuby, Izraela i Kenii, co umożliwi jeszcze szerszą wymianę wiedzy i doświadczeń.
B(ł)ądźmy razem, dążąc do konstruktywnej akceptacji wszystkich etapów procesu uczenia (się) i wyrozumiałości – dla siebie i innych. W końcu to właśnie błądzenie prowadzi nas do prawdziwych odkryć i rozwoju – nie tylko intelektualnego, ale i osobistego.
Organizatorzy zastrzegają sobie prawo do wprowadzenia zmian w programie XIII Forum.
DZIEŃ I, piątek 29 listopada
| 11.00–11.45 | Oswoić Forum – spotkanie dla osób biorących udział w Forum po raz pierwszy |
| 12.00–13.15 | Otwarcie XIII Forum KMO |
| 13.15–13.30 | Przerwa |
| 13.30–15.45 | Warsztaty (do wyboru) |
| 15.45–16.30 | Obiad |
| 16.30–18.00 | Regiony mają KMOc! – wręczenie nagród w konkursie „Regiony KMO” i spotkania Opiekunów z Partnerami Regionalnymi |
| 18.00–18.20 | Przerwa |
| 18.20–20.00 | Każdy Może się Odważyć – gala rozdania nagród w konkursie „Mistrzowie KMO” |
| 20.00–21.30 | Andrzejkowa Klubówka – kolacja, tańce, eksperymentowanie i inne atrakcje |
DZIEŃ II, sobota 30 listopada
| 9.30–11.45 | Warsztaty (do wyboru) |
| 11.45–12.00 | Przerwa |
| 12.00–13.15 | B(ł)ądźmy razem – seminarium integrujące poświęcone błędom w procesie uczenia się |
| 13.15–13.30 | Przerwa |
| 13.30–14.30 | KMOc wpadek – podsumowanie na sali audytoryjnej |
| 14.30–15.30 | Obiad |
| 15.30 | Wizyta na Wystawach (dla chętnych) |
Od 21 listopada od godz. 18.00 będą dostępne zapisy na warsztaty.
Uczymy się na błędach… poznawczych! Pułapki umysłu w erze dezinformacji
W trakcie warsztatów doświadczysz, jak błędy poznawcze wpływają na naszą percepcję i mogą prowadzić do dezinformacji. Dzięki angażującym ćwiczeniom poznasz mechanizmy takich błędów jak efekt potwierdzenia, heurystyka dostępności czy efekt jednorodności grupy obcej. Wcielisz się w rolę zarówno twórcy, jak i weryfikatora fałszywych treści. Warsztaty są zaprojektowane zgodnie z cyklem Kolba – refleksję poprzedzi doświadczenie, a zdobytą wiedzę od razu zastosujemy w praktyce. Przygotuj się na inspirujące spotkanie, które wzbogaci Twoje umiejętności i dostarczy Ci nowych pomysłów do pracy z młodzieżą.
Prowadzący: Patryk Zakrzewski, Stowarzyszenie Demagog
Eksperyment (nie)doskonały, czyli jak schodzimy na manowce
Bohaterem warsztatów będzie powszechnie znane i proste doświadczenie, często wykonywane na zajęciach w szkole i w klubach KMO. Ten eksperyment zastanawia wiele osób. Kryje w sobie pułapki i prowadzi do błędnych wniosków. Często prowadzimy burzliwe dyskusje nad wyjaśnieniem obserwowanego zjawiska. Podczas warsztatów wspólnie poszukamy tych pułapek i zaprojektujemy fascynujące badanie z cukrem w roli głównej.
Prowadzące: dr Agnieszka Grzelakowska – nauczycielka chemii w III Liceum Ogólnokształcącym w Bydgoszczy, doradczyni metodyczna w Miejskim Ośrodku Edukacji Nauczycieli w Bydgoszczy, Monika Jędrzejewska – edukatorka z zakresu nauk przyrodniczych i ścisłych
Błądzę, więc się uczę
W Klubach Młodego Odkrywcy często popełniamy błędy, które zwykle ostatecznie prowadzą nas do pozytywnego rezultatu. Eksperymentując w KMO, nie należy ich się bać. Dlatego podczas warsztatów przeprowadzimy kilkanaście prostych eksperymentów, w których błąd jest kluczowym elementem. Działać będziemy indywidualnie, w parach i w grupach. Ciekawe – kiedy będzie tych błędów więcej: gdy będziemy podejmować indywidualny wysiłek, czy podczas pracy zespołowej? A może uda nam się wykorzystać błędy do znalezienia innowacyjnych rozwiązań i zwiększenia swojej (naszej) kreatywności?
Prowadzący: Janusz Laska – nauczyciel geografii, założyciel programu KMO
Dociekania filozoficzne – od błędu do wiedzy
Odkryj, jak błędy mogą stać się fundamentem prawdziwego zrozumienia oraz jak wykorzystać metodę sokratejską w codziennej praktyce nauczania. Warsztaty będą skupiać się na metodzie P4C (ang. philosophy for children, czyli filozofia dla dzieci), promowanej m.in. przez The Philosophy Foundation. Poznasz na nich różnorodne metody i techniki, które pomagają uczniom krytycznie analizować informacje i rozwijać umiejętność logicznego myślenia. Nawiązując do sokratejskiej metody dialektycznej, szczególną uwagę poświęcimy sposobowi, w jaki z błędnych wypowiedzi mogą rodzić się prawidłowe wnioski. W praktyce oznacza to, że poprzez stawianie pytań, badanie założeń oraz polemikę możemy dojść do głębszego zrozumienia tematów i odrzucić fałszywe przekonania. Uczestnicząc w interaktywnych sesjach, weźmiesz udział w inspirujących dyskusjach i wymianie doświadczeń, zapoznasz się z praktycznym podejściem do filozoficznego dyskursu i wzbogacisz swój warsztat pedagogiczny.
Prowadzący: Krystian Karcz, Uczę filozofować, Klub Małych Wielkich Filozofów
Błąd na start. Eksperymentujemy i odkrywamy!
Te warsztaty to doskonała okazja, by rozwinąć swoje umiejętności analityczne i zrozumieć, jak działa świat nauki w praktyce! Biorąc w nich udział, na własnej skórze doświadczysz tego, jak błędy mogą stać się okazją do rozwoju nauki i wyzwaniem dla młodych odkrywców. Wspólnie zastanowimy się, jak wspierać klubowiczów w ich popełnianiu i czerpaniu z nich inspiracji. W trakcie zajęć będziesz pracować w zespole, projektując i przeprowadzając doświadczenia, które pomagają zrozumieć niewidoczne na co dzień zjawiska. Zdobędziesz praktyczne umiejętności badawcze: od formułowania hipotez przez analizę zmiennych aż po wyciąganie wniosków z przeprowadzonych eksperymentów.
Prowadzące: Anna Władkowska – opiekunka KMO, nauczycielka chemii i konsultantka Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Karolina Dolatowska-Żebrowska, Dział Społeczności Uczących Się Centrum Nauki Kopernik
Zachwyt nad błędami percepcji
Czy złudzenie optyczne to tylko błędna interpretacja obrazu przez mózg? Czy może wrażenie estetyczne, które może zachęcić odbiorcę do zrozumienia, na czym polegał błąd? Podczas dwóch sesji warsztatowych zastanowimy się nad rolą wrażeń estetycznych w procesie nauczania. Nie zabraknie wspólnego tworzenia prostych obiektów bazujących na zmysłach i błędach percepcyjnych. W tym celu skorzystamy z nieoczywistych resztek i odpadów czekających w magazynach Centrum Nauki Kopernik.
Uwaga: warsztaty składają się z dwóch bloków i trwają w sumie 4,5 godziny. Część pierwsza zaczyna się w piątek, część druga – w sobotę. Wybierając te warsztaty, decydujesz się wziąć udział w obydwu częściach.
Prowadzący: Szymon Filipowicz, Dział Badań Centrum Nauki Kopernik; Marta Iglewska, Dział Społecznego Angażowania w Naukę Centrum Nauki Kopernik
Fotografia słoneczna. Warsztaty cyjanotypii
Cyjanotypia, zwana też fotografią słoneczną, to stara technika fotograficzna. Wykorzystuje światłoczułość soli żelaza będącą wynikiem reakcji chemicznej. Po naświetleniu powstaje błękit pruski – charakterystyczny, głęboki odcień koloru niebieskiego, kojarzący się z oceanem. Obrazy tworzy się, układając przedmioty bezpośrednio na papierze pokrytym substancją światłoczułą. Pozwala to na uzyskanie oryginalnych kompozycji z wykorzystaniem zasuszonych kwiatów, liści, tkanin ażurowych.
Prowadząca: Angelika Gumkowska, Dział Laboratoriów Centrum Nauki Kopernik
Sztuka latania – lżejsze niż piórko
Niejednemu z nas śniło się latanie i niejednokrotnie z zazdrością obserwowaliśmy ptaki szybujące nad naszymi głowami, kojarząc ich podniebne piruety z absolutną wolnością. Prawda jest taka, że człowiek to ssak nielot i latać nie potrafi. Dlatego umiejętność latania wydawać nam się może magiczną supermocą, choć w rzeczywistości opiera się na twardych zasadach fizyki i aerodynamiki, o czym przekonasz się na tych zajęciach. Ptaki i inne latające stworzenia posiadają ciała doskonale przystosowane do poruszania się w powietrzu. Ich skrzydła generują siłę nośną, która pozwala im unosić się nad ziemią. To jeden z wielu przykładów tego, jak natura przygotowała się do kontrolowanego lotu czy chociażby szybowania. Na zajęciach poznasz zagadnienia związane z aerodynamiką. Poeksperymentujesz z oporem powietrza atmosferycznego, stworzysz struktury utrzymujące się w strumieniu dmuchawy i przetestujesz obiekty o różnych kształtach w minitunelu aerodynamicznym. Po zajęciach poprosimy Cię o informację zwrotną, dzięki której będziemy mogli uczyć się na błędach i dalej ulepszać nasze zajęcia.
Prowadzący: Wiktoria Bartosik, Igor Chmielewski, Mikołaj Zawłocki – Dział Laboratoriów Centrum Nauki Kopernik
Umysł na skróty
W czasie zajęć porozmawiamy o sytuacjach, w których błąd jest dla nas niewidoczny, a jednak silnie wpływa na nasze przekonania i decyzje. Spróbujemy zrozumieć działanie takich błędów i nauczyć się wykorzystywać je tak, żeby działały na naszą korzyść. Zajrzymy w mroczne zakątki, gdzie czyhają na nas wyrafinowane pułapki. Podejmiemy też próbę zaprojektowania ścieżki decyzyjnej, która ułatwi nam radzenie sobie z codziennymi wyzwaniami! Przed nami zagadki, przemyślenia, dyskusje i twórcza współpraca.
Prowadzący: Jan Cieślak i Agnieszka Wichrowska, Dział Społeczności Uczących Się Centrum Nauki Kopernik; Justyna Tymińska, Dział Rozwoju Ośrodków Partnerskich Centrum Nauki Kopernik
Złość, smutek, rezygnacja. O wspieraniu dzieci w obliczu niepowodzeń.
Jak wspierać dzieci w radzeniu sobie z niepowodzeniami? Jak zaopiekować się ich złością i frustracją, którą mogą odczuwać, kiedy coś im się nie udaje? Czym dla dziecka mogą być porażka bądź niepowodzenie, widziane jego oczyma? Zastanówmy się nad tym wspólnie!
Prowadzące: Marta Tittenbrun i Katarzyna Trzeszkowska, Dział Inspiracji Naukowych Centrum Nauki Kopernik
B(ł)ądźmy w Majsterni!
W Majsterni pokażemy, że błąd to nie tylko krok w tył, ale także ważna część procesu uczenia się i odkrywania! Na naszych kreatywnych stanowiskach udowodnimy, że pomyłki w procesie twórczym mogą działać jak katalizator – inspirując nas do myślenia i pomagając nam się rozwijać. Czasem nawet porażka może zmienić się w sukces, jeśli umiejętnie przeanalizujemy sytuację i wyciągniemy z niej wnioski.
Prowadzący: Olga Gołębiowska, Joanna Skrzypowska, Marta Syrotiuk, Kacper Zabielski, Dział Operacyjny Centrum Nauki Kopernik
Meandry prototypowania
Gdy wyszukujemy trasę przejazdu do wybranego miejsca, algorytmy podpowiadają nam trasę szybką lub krótką, z minimalnym zużyciem paliwa lub tylko po drogach bezpłatnych. Do tego samego celu możemy dotrzeć różnymi szlakami. Każda z tych tras to rodzaj prototypu, inna wersja podróży, odmienny sposób osiągnięcia zamierzonego rezultatu. Tworząc jakiekolwiek produkty – od nowej rakiety po loty międzyplanetarne czy od szkolnych modeli dydaktycznych po koncepcje skutecznej edukacji – poruszamy się po różnych ścieżkach. Każda z nich wiąże się z nieco innymi warunkami „jazdy”, ale i z innymi zagrożeniami, inną podatnością na możliwe błędy czy niedoskonałości rozwiązań. Podczas warsztatów sprawdzimy, jakiego typu niespodzianki mogą nas zaskoczyć podczas prototypowania i jakie mogą być skutki popełniania błędów lub przyjmowania błędnych założeń.
Prowadzący: Adam Zahler, Dział Społeczności Uczących Się Centrum Nauki Kopernik; Piotr Michalczuk, Dział Inspiracji Naukowych Centrum Nauki Kopernik
Poprzednie wydarzenia
Więcej niż klub
24-25 listopada 2023
Tematem przewodnim XII edycji Forum KMO była współpraca i efektywne działanie zespołowe. Rozmawialiśmy, jak w naszych klubach możemy korzystać z różnorodności, która nie ogranicza się jedynie do różnic kulturowych, ale dotyczy także wielorakich umiejętności, perspektyw i doświadczeń.
Istotą programu Klub Młodego Odkrywcy jest tworzenie społeczności uczącej się (ang. learning community). Na co dzień zwykle widzimy jej mały wycinek: nasz klub, czasem kluby z okolicy lub regionu. Tymczasem Forum KMO jest okazją, aby spojrzeć na naszą społeczność z szerszej perspektywy i poczuć się częścią większej zmiany. W trakcie tego wydarzenia spotykają się osoby, które mogą nie znać się osobiście, ale mają wspólne wartości i misję – wspieranie dzieci i młodzieży w rozwijaniu niezbędnych we współczesnym świecie kompetencji, takich jak krytyczne myślenie, kreatywność, otwartość na świat, gotowość do podejmowanie wyzwań czy umiejętność rozwiązywania problemów.
Umiejętność współpracy nie przychodzi łatwo. Wymaga treningu, determinacji i wysiłku. Warto ten wysiłek podjąć, by nauczyć się dostrzegać inne punkty widzenia i wchodzić w dialog z odmiennymi sposobami myślenia, a także by wszechstronnie rozwijać umiejętności społeczne i efektywniej przyswajać wiedzę. Kształtowanie i wzmacnianie umiejętności współpracy to dzisiaj kluczowy element edukacji, przygotowujący młodych ludzi do skutecznego działania we wszystkich sferach życia. To inwestycja w zdrowe, odpowiedzialne i sprawnie funkcjonujące społeczeństwo.
Współpraca to także jeden z najważniejszych elementów pracy w klubach. Dzięki niej eksperymentowanie owocuje czymś więcej niż tylko rozwojem osobistych kompetencji klubowicza czy opiekuna. Sprawia, że wokół wspólnego wykonywania doświadczeń zaczyna się tworzyć społeczność – najpierw klubowiczów i opiekunów, potem rodziców i szkoły, a później także lokalnych przedsiębiorców, samorządów, instytucji i uczelni. Dzięki zaangażowaniu tak wielu osób każdy z tysiąca klubów w Polsce i za granicą staje się częścią wielkiej zmiany, która tworzy warunki do rozwoju samodzielnych, krytycznie myślących i sprawczych obywateli.
W tym roku mieliśmy 325 uczestników z 9 krajów, 22 różne formaty i spotkania, 190 opiekunów, 10 tłumaczy, 17 wolontariuszy, 16 instytucji partnerskich z Polski, 8 instytucji partnerskich z zagranicy, 3 partnerów ogólnopolskich, 3 darczyńców i 8-osobowy zespół przygotowujący – to „liczbowy” efekt XII Forum Klubów Młodego Odkrywcy w Koperniku. Za tymi liczbami kryje się wielki sukces. Po raz pierwszy spotkaliśmy się z Opiekunami i Partnerami ze wszystkich krajów współtworzących międzynarodową społeczność KMO.
Poza gośćmi z całej Polski obecni byli Opiekunowie Klubów, ich Partnerzy instytucjonalni oraz przedstawiciele środowisk naukowych z Ukrainy, Armenii, Gruzji, Rumunii, Etiopii i Izraela. Po raz pierwszy gościliśmy przedstawicielki Departamentów Współpracy Międzynarodowej oraz Edukacji z Hawany – zainteresowane promowaniem idei KMO w środowisku edukacyjnym na Kubie i dołączeniem do międzynarodowej sieci learning community. Bo tworzenie społeczności uczącej się jest istotą Programu KMO. To najważniejszy program edukacyjny, który od lat realizuje Centrum Nauki Kopernik, w strategicznym partnerstwie z Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności.
Dziękujemy agencji Saatchi & Saatchi za przeprowadzenie znakomitych warsztatów o marce międzynarodowego programu KMO w niedzielne przedpołudnie. Dziękujemy Polsko- Amerykańskiej Fundacji Wolności oraz Partnerom instytucjonalnym z Ukrainy, Armenii, Gruzji, Rumunii i Etiopii za spotkanie dotyczące planowania dalszych wspólnych działań w międzynarodowej sieci KMO, za wartościowe propozycje włączenia idei KMO do edukacji systemowej, za dyskusję, jak w naszych klubach możemy korzystać z różnorodności, która nie ogranicza się jedynie do różnic kulturowych, ale dotyczy wielorakich umiejętności, perspektyw i doświadczeń. Dziękujemy Fundacji BOŚ, Fundacji Deloitte, Fundacji HumanDoc za dotychczasowe wsparcie działań w ramach Programu KMO. Za specjalne rozmowy o możliwościach finasowania dalszych działań z potencjalnymi grantodawcami dziękujemy: Fundacji Edukacja dla Demokracji, Polsko-Niemieckiej Współpracy Młodzieży, FRSE (Erasmus + oraz Europejski Korpus Solidarności) i Fundacji HumanDoc. Wierzymy, że nasi goście wrócili do swoich środowisk edukacyjnych, Klubów, szkół, uczelni, instytucji partnerskich KMO z wielkim bagażem inspiracji.
Jak refleksyjność Opiekunów może wpłynąć na budowanie sprawczości Klubowiczów – to przewodni temat Xi Forum Klubów Młodego Odkrywcy. W tym roku, po dwuletniej przerwie, widzimy się znów na żywo!
W tym roku zastanowimy się, jak refleksyjność Opiekunów może sprzyjać budowaniu sprawczości Klubowiczów. To ważny temat, bo Program KMO z założenia ma rozwijać świadomych, samodzielnie i krytycznie myślących obywateli.
Klub Młodego Odkrywcy to miejsce, w którym dzieci i młodzież mają szansę podejmować samodzielne decyzje. W klubie to oni są gospodarzami: wymyślają nazwę klubu, aranżują przestrzeń i decydują, jakimi zasadami będą się kierować we współpracy. Sami stawiają pytania i sami ustalają, w jaki sposób będą szukać na nie odpowiedzi. Sami określają przedmiot swoich badań, a także rodzaj i zakres eksperymentów, jakie chcą przeprowadzić. Organizują i animują pikniki oraz festiwale naukowe. Prowadzą własne projekty badawcze, opierając się na zidentyfikowanych wcześniej w najbliższym otoczeniu problemach (np. zbyt wysoki hałas w szkole, zanieczyszczanie powietrza przez spaliny lub palenie śmieci). Ze swoimi przedsięwzięciami wychodzą do społeczności lokalnej. Inicjują mikrozmiany. Zadaniem Opiekuna jest towarzyszyć w realizacji działań i pomagać w trudnych sytuacjach.
Jednak Opiekunowi nie zawsze łatwo jest zrezygnować z pełnej kontroli, szczególnie gdy działania Klubowiczów stają się przedmiotem oceny otoczenia. Lęk przed krytyką i pomyłkami często blokuje Opiekunów przed oddaniem inicjatywy młodym badaczom. W takich sytuacjach Opiekunowie mogą liczyć na wsparcie społeczności KMO, która chętnie dzieli się wiedzą i doświadczeniami – wielu Opiekunów mierzyło się przecież w przeszłości z podobnymi wyzwaniami. Społeczność KMO jest społecznością uczącą się. Stwarza bezpieczną przestrzeń, w której można opowiedzieć o swoich problemach bez obawy bycia ocenianym i uzyskać cenną pomoc.
Szczególnym momentem dla całej społeczności KMO (z Polski i zza granicy) jest doroczne Forum. W tym roku, po dwuletniej przerwie spowodowanej pandemią, powracamy do stacjonarnej formuły wydarzenia. W siedzibie Centrum Nauki Kopernik odbędą się warsztaty, inspirujące seminaria, wykłady, giełda inicjatyw i inne formaty spotkań. To znakomita okazja do rozwoju kompetencji oraz wymiany doświadczeń i pomysłów na dalsze prowadzenie klubu. Wspólnie podsumujemy dotychczasowy „dorobek” społeczności i naładujemy baterie na cały rok szkolny.
Na Forum dowiecie się:
- jak stawać się sprawczym;
- jak rozwijać sprawczość Klubowiczów i Opiekunów w programie KMO;
- jakie cechy Opiekunów sprzyjają sprawczości Klubowiczów;
- po czym poznać, że Klubowicze są sprawczy;
- co mnie powstrzymuje przed oddaniem sprawczości Klubowiczom.
Tegoroczny program Forum powstał we współpracy partnerów programu KMO i z udziałem opiekunów.
Czego się nauczyliśmy?
Mijający rok był dla społeczności KMO wyjątkowo aktywny. Odbyło się pierwsze Forum KMO online. Jego zdalna forma umożliwiła udział w wydarzeniu bezprecedensowej, jak dotąd, liczbie partnerów, opiekunów i klubowiczów z Polski i zagranicy. Oprócz tego dziesiątki młodych odkrywców z Mazowsza badało dafnie w ramach pilotażowego projektu badawczego „Oko w oko z rozwielitką”. Dziewięciu partnerów regionalnych zorganizowało webinaria w ramach projektu Eksperci KMO i dzieliło się dobrymi praktykami z opiekunami z całej Polski. Dzięki projektowi Regiony odbywały się: konferencje, konkursy, projekty badawcze i webinaria. Wspólnie z partnerami i opiekunami stworzyliśmy nowe materiały edukacyjne – filmy, w których praktycy, młodzi i dorośli, dzielą się wiedzą dotyczącą pracy w KMO. Spotykaliśmy się z opiekunami z Ukrainy. Do programu dołączyły kluby z Armenii. Te aktywności i dziesiątki innych oddolnych inicjatyw, sprawiły, że ucząca się społeczność, którą od lat tworzymy, ukazała swój realny wymiar.
Podczas X Forum KMO spojrzymy na wszystkie nasze działania, by we wspólnej dyskusji poszukać odpowiedzi na pytania: czego się dzięki nim nauczyliśmy? Co to właściwie znaczy, że społeczność, którą razem tworzymy uczy się? Co temu sprzyja, co staje na drodze? Jakie jeszcze perspektywy rozwoju daje bycie w społeczności, która działając stale się rozwija.
Pomogą nam w tym warsztaty, panele oraz formaty zaprojektowane i realizowane we współpracy z członkami naszej społeczności: opiekunami partnerami i trenerami. Dołącz do nas!
Wydarzenia streamowane (video):
Jak uczymy się w KMO? – panel dyskusyjny
godz. 14.45–16.15 Poszukiwany – Poszukiwana: giełda współpracy KMO streaming na YouTube
godz. 16.30–17.30 Podsumowanie i zakończenie X Forum KMO
Tegoroczne Forum odbywa się w czasie pandemii. W rzeczywistości, która w dojmujący sposób unaoczniła, jak zmienny i niepewny może być świat. Mocno odczuliśmy to w przestrzeni edukacji – izolacja społeczna, zamknięcie szkół lub poważne ograniczenie ich funkcjonowania, zawieszenie zajęć dodatkowych.
Na naszych oczach przyspieszył proces cyfryzacji, technologia nagle wkroczyła na lekcje. Niby było to nieuniknione, niby wiedzieliśmy, że w tym kierunku będziemy zmierzać w przyszłości, ale nie spodziewaliśmy się, że przyszłość nastąpi już dziś. To przyspieszenie może niepokoić, wchodzimy w obszary nie do końca zbadane, ale jednocześnie otrzymaliśmy nowe narzędzia, wypracowujemy nowe sposoby działania, a to wszystko jest szansą na zmianę – przemyślaną, faktyczną zmianę funkcjonowania. Możemy stworzyć nową edukację. Edukację przygotowującą do życia w świecie przyszłości.
Odporność na kryzys
W opracowanym w 2020 roku przez Fundację Gospodarki i Administracji Publicznej raporcie pt. „Poza horyzont. Kurs na edukację” prof. Jerzy Hausner mówi, że najlepszym sposobem na funkcjonowanie w niepewnym świecie jest odporność systemów i jednostek na kryzysy. Pandemia COVID-19 jest takim kryzysem, a program Klub Młodego Odkrywcy jest takim systemem. KMO trwa od 18 lat, nie tylko ma się dobrze, ale wciąż się rozwija. Przez lata pobudza ciekawość, pomaga poznawać i zrozumieć otaczającą rzeczywistość, budując zaufanie do świata nauki. Trwałość programu zbudowana jest na dwóch filarach: relacjach – w całej społeczności KMO, na poziomie regionalnym, krajowym i międzynarodowym; oraz kontekście naukowym – członkowie i członkinie KMO uczą się, korzystając z metod i narzędzi stosowanych w nauce, m.in. stawiają hipotezy, obserwują, eksperymentują, weryfikują założenia.
Forum w czasie pandemii
Tegoroczne Forum jest wyjątkowe, chcemy uczcić 18. urodziny programu. Po raz pierwszy Forum odbywa się całkowicie online, za pośrednictwem platformy Zoom, co uniemożliwia nam osobiste spotkania, ale jednocześnie pozwala zaprosić naprawdę liczne grono uczestników i uczestniczek. Bo online mogą uczestniczyć naprawdę wszyscy Opiekunowie KMO, klubowicze i klubowiczki, partnerzy instytucjonalni. Po raz pierwszy skład Forum będzie tak międzynarodowy, pojawią się reprezentanci i reprezentantki KMO z Polski, Gruzji, Ukrainy, Armenii i Etiopii, konferencja będzie tłumaczona na 4 języki. Będziemy wszyscy razem, bo właśnie RAZEM jest hasłem tegorocznego Forum KMO.
Jesteśmy RAZEM (choć on-line i w różnych krajach).
Uczymy się i rozwijamy się RAZEM.
Świętujemy RAZEM 18 lat programu KMO.
Uczymy się i budujemy relacje – nowe formaty online
Równie ważne jak wykłady, warsztaty i panele są przerwy i spotkania przy kawie. I nic dziwnego, w KMO łączy nas idea, ale i wspólne relacje. Bardzo ważne jest bycie RAZEM. W tym roku, chociaż online, też zadbamy o ten wymiar konferencji. Dlatego poczekalnię na platformie internetowej Zoom zamienimy… w KAWIARNIĘ. Będziemy tam 15 minut przed rozpoczęciem większości wydarzeń, ot tak, porozmawiać, wymienić doświadczeniami, wspólnie zrelaksować. Planujemy też drobne niespodzianki!
Aby się łatwiej poznać, proponujemy wizytówki Klubów online. Zaprezentujemy je przed warsztatami 28 listopada. Zobaczymy, z czego jesteśmy dumni, i może już zaplanujemy, żeby zrobić coś RAZEM.
15 i 16 listopada 2019 r. w centrum konferencyjnym w Koperniku odbędzie się VIII Forum KMO, dwudniowe spotkanie Opiekunów Klubów Młodego Odkrywcy.
Kluby Młodego Odkrywcy to program zrzeszający zaangażowanych edukatorów oraz nauczycieli z Polski i zza granicy. Pod okiem Opiekunów młodzi ludzie spotykają się po lekcjach, żeby uczyć się, myśleć krytycznie, poznawać w praktyce elementy metody badawczej i rozwijać kompetencje społeczne. Niezwykle ważnym elementem idei KMO jest wspólne i zarazem osobiste eksperymentowanie, najczęściej – choć nie zawsze – w ramach realizowanych przez klubowiczów projektów edukacyjnych.
Centrum Nauki Kopernik – koordynator programu – wzmacnia rozwój KMO przy wsparciu Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. Organizujemy i współorganizujemy konferencje oraz szkolenia, zapraszamy do udziału w konkursach grantowych i projektach edukacyjnych.
Program działa już 17 lat i zrzesza w sieci współpracy wiele wspaniałych osób i instytucji. To przede wszystkim ponad 600 Opiekunów 550 klubów, 13 partnerów regionalnych, czterech partnerów ogólnopolskich i jeden partner ds. rozwoju programu za granicą. Coroczna konferencja Forum KMO to nasze wspólne święto – okazja do spotkania pełnych zaangażowania i pasji Opiekunów KMO, naładowania baterii i znalezienia inspiracji w pracy kolegów i koleżanek.
Na Forum zapraszamy Opiekunów klubów zarejestrowanych i działających w naszej sieci, przedstawicieli Partnerów i przyjaciół Programu.
Największa doroczna impreza programu KMO już za nami. 16 i 17 listopada blisko dwustu Opiekunów spotkało się w Koperniku, aby wysłuchać wykładów, wziąć udział w warsztatach, a także nawiązać nowe kontakty i podzielić się swymi doświadczeniami z innymi uczestnikami Forum.
Impreza rozpoczęła się od gali wręczenia nagród laureatom konkursu „Badacze KMO”. W tegorocznej edycji nagrody PAFW otrzymali: Emilia Grzęda z KMO Experience, Małgorzata Więcław z KMO Amperki oraz Antoni Duda z Akademią Techniczną Małolata. Granty na realizację projektów badawczych otrzymały ponadto Agnieszka Ogiegło z KMO Kodowanie Odkrywanie i Małgorzata Jarosz z KMO Fizyk. Gdy zgasły już flesze aparatów i nagrodzeni wrócili na swoje miejsca, przyszedł czas na wykład prof. Doroty Klus-Stańskiej z Uniwersytetu Gdańskiego. Pani profesor mówiła o pułapkach tradycyjnego modelu nauczania mającego swoje korzenie w behawioryzmie. Pedagożka zachęcała słuchaczy, aby elementy dydaktyki konstruktywistycznej wykorzystywane z powodzeniem na zajęciach klubowych stosowali także na zwykłych lekcjach szkolnych – również tych przygotowujących ich wychowanków do formalnych sprawdzianów.
Prof. Klus-Stańska przekonywała, że jeżeli uczniowie potrafią odkrywać wiedzę i tworzyć ją w aktywny sposób, jeżeli potrafią samodzielnie dochodzić do wyniku i uczyć się, współpracując z rówieśnikami, jeżeli potrafią tworzyć pojęcia i znaczenia w bardzo dynamiczny sposób, to poradzą sobie też z testami.
Wkrótce okazało się, że wiele do przekazania mają również słuchacze wykładu. Podczas piątkowej Giełdy Pomysłów w sekcji „Dobre Praktyki” ponad dwudziestu Opiekunów opowiadało o realizowanych przez siebie inicjatywach i dzieliło się z innymi swoimi doświadczeniami. Niektóre z poruszanych tematów nawiązywały do rzeczywistości pozaziemskiej, inne do spraw bardziej przyziemnych. Można się było np. dowiedzieć, jak łapać cząstki kosmiczne za pomocą smartfona, ale też skąd pozyskać fundusze na działalność KMO. Format ten umożliwiał również poznanie projektów partnerów merytorycznych KMO oraz programów Centrum Nauki Kopernik skierowanych do nauczycieli i Opiekunów, takich jak ESERO czy Konstruktorzy Marzeń. Równolegle w sekcji „Doświadczenia” na kilkunastu stanowiskach prezentowane były trzymające w napięciu eksperymenty.
Drugi dzień Forum otworzył wykład dr inż. Anny Hajdusianek z Politechniki Wrocławskiej – Partnera Regionalnego programu KMO. Prelegentka na co dzień prowadzi cykl wykładów popularno-naukowych pod szyldem Akademia Młodych Odkrywców. Podczas swojego wystąpienia zaprezentowała doświadczenia wywołujące nie tylko efekt WOW (jeśli nie wiecie, co to jest efekt WOW, wyobraźcie sobie jajko odbijające się od podłogi jak kauczukowa piłeczka), ale też zachęcające do stawiania pytań o istotę prezentowanych w nich zjawisk.
Na Forum, obok Politechniki Wrocławskiej, reprezentowani byli także inni Partnerzy Regionalni. W sobotę tuż po wykładzie każdy Opiekun miał możliwość porozmawiania przez godzinę z przedstawicielem swojego Partnera.
Zarówno w piątek, jak i w sobotę odbywały się czterogodzinne warsztaty, pozwalające uczestnikom zdobyć nowe doświadczenia i umiejętności. Mogli się na nich, między innymi, przekonać, jak wiele informacji na temat ziemskiej rzeczywistości dostarczają zdjęcia satelitarne, poczuć na własnej skórze, jak niesprawiedliwy jest szkolny system ocen (i zastanowić się nad alternatywnymi sposobami motywowania uczniów) czy też porozmawiać o realizacji międzyklubowych projektów.
W trakcie Forum mieliśmy też gości z zagranicy. W ramach rozwoju programu KMO za granicą, realizowanego we współpracy z Fundacją Szkoła z klasą, w 2018 roku nastąpiła intensyfikacja działań w Gruzji i wdrożenie nowego modelu współdziałania. To dlatego w otwarciu konferencji wzięła udział radczyni ambasady Gruzji w Rzeczypospolitej Polskiej, a w całym wydarzeniu pięć regionalnych koordynatorek programu w tym kraju oraz przedstawicielka koordynatora gruzińskiego, Ilya State University w Tibilisi. Nauczycielki z Gruzji wzięły udział między innymi w Giełdzie Pomysłów. Stoisko na którym prezentowały przygotowane przez siebie eksperymenty cieszyło się ogromnym zainteresowaniem.
Zaangażowanie oraz entuzjazm Opiekunów podczas Forum po raz kolejny utwierdziły nas w przekonaniu, że w KMO nie ma ludzi przypadkowych i że warto wspólnie pracować nad zmianą metodologii nauczania i uczenia się oraz nad zmianą podejścia do edukacji w ogóle. Obyśmy byli bliżej tego celu, kiedy znowu spotkamy się za rok w Koperniku.
Kluby Młodego Odkrywcy to program zrzeszający zaangażowanych edukatorów oraz nauczycieli z Polski i zza granicy. W KMO młodzież i dzieci wspólnie eksperymentują pod okiem opiekunów, zdobywając samodzielnie wiedzę. Centrum Nauki Kopernik – koordynator programu – wzmacnia rozwój KMO przy wsparciu Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
Coroczna konferencja Forum KMO to nasze wspólne święto – okazja do spotkania zaangażowanych i pełnych pasji opiekunów KMO – naładowania baterii i zainspirowania się pracą kolegów i koleżanek. Zapraszamy też naukowców i liderów oświaty z całego świata, których można posłuchać na wykładach i seminariach, a potem spotkać na przerwie. Wierzymy, że udział w konferencji jest dla uczestników i organizatorów okazją do dyskusji, wymiany opinii i doświadczeń, oraz możliwością nawiązania współpracy.
Na tegorocznym Forum można było posłuchać wykładów osobowości ze świata edukacji, wziąć udział w dwóch warsztatach wybranych spośród 9 oraz w jednym z 8 seminariów. Oprócz tego daliśmy szansę na poznanie uczestników podczas gry integracyjnej i zwiedzania CNK poza godzinami oficjalnego otwarcia (kiedy w Centrum zapada półmrok i wszystkie eksponaty odkrywają przed zwiedzającymi inne oblicza:). W tym roku na Forum pojawili się też reprezentanci partnerów merytorycznych i regionalnych, z którymi można było porozmawiać i nawiązać współpracę.
Opiekunowie Klubów Młodego Odkrywcy zjechali do nas z różnych części Polski, a nawet spoza naszego kraju np. z Litwy i Gruzji. Towarzyszyliśmy im przez dwa dni podczas VI Forum KMO.
Wolność edukacji
Otwarcie Forum uświetnił swoją obecnością Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar, który w swoim przemówieniu podkreślał wartość wolnej edukacji i nauki. Zwracając się do uczestników spotkania, przekonywał, że wartości tych powinniśmy bronić i o nie walczyć. Taka wolność nie jest dana raz na zawsze – podkreślał. Przypominał, że w wielu krajach na świecie wolności obywatelskie są zagrożone, a dostęp do edukacji ograniczany z uwagi na płeć czy kolor skóry.
Dzieci Frankensteina
Wykład otwierający Forum wygłosił Aleksander Pawlicki ze Szkoły Edukacji. Podczas swojego wystąpienia zatytułowanego „Dzieci Frankensteina, czyli ziemia jest prawie płaska” zwracał uwagę na jakość zadawanych pytań w procesie edukacyjnym. Nauczyciele powinni stać się najpierw oduczycielami – zaczął prowokacyjnie. Jeśli nie zastanowimy się nad tym, z jakimi poglądami uczniowie wchodzą do klasy, to nie będziemy w stanie ich niczego nauczyć. Aby skutecznie przekazywać wiedzę, musimy wziąć pod uwagę to, co nasi słuchacze wiedzą na wstępie – tłumaczył. Żeby skutecznie zmieniać błędne przekonania swoich wychowanków, nauczyciele muszą zmierzyć się z mitami i przesądami, w które często uczniowie wierzą, nawet jeśli mają świadomość ich nienaukowego charakteru (np. „Ziemia jest płaska”, „ludzie w Australii spadają”, „grzyby to tak naprawdę rośliny”). W innym wypadku pedagogom grozi to, że wiedza przekazywana przez nich będzie jedynie przyklejać się do młodych ludzi jak do tytułowych „dzieci Frankensteina”.
Warsztaty – praktyka i teoria
Po inspirującym wykładzie uczestnicy Forum mogli wziąć udział w wybranych warsztatach. Nowi opiekunowie mieli okazję zdobyć w ich trakcie cenną wiedzę na temat tego, jak sprawnie prowadzić klub KMO, jak zostać liderem lokalnej społeczności czy jak pracować metodą projektu. Eksperci Centrum Nauki Kopernik przygotowali także szereg warsztatów (m.in. „Nauka w puszce”, „Pod prąd”), podczas których demonstrowali biorącym w nich udział Opiekunom, jak wykorzystywać na zajęciach KMO elementy metody badawczej.
Nauka przez konstruowanie
Podobnie jak w zeszłym roku, również tym razem jednym z głównych tematów Forum był konstrukcjonizm. Nauczyciele mogli przekonać się, że nauka z wykorzystaniem różnego rodzaju narzędzi może być fascynująca, prosta i bezpieczna. Uczestnikom warsztatu „Łamiemy konwenanse BHP” zaprezentowaliśmy nową przestrzeń Kopernika, czyli Wytwórnię – FabLab edukacyjny, w którym dzieci, młodzież i edukatorzy uczą się właśnie zgodnie z zasadami pedagogiki konstrukcjonistycznej, samodzielnie projektując i budując różne przedmioty. Podczas tegorocznego Forum zaprezentowaliśmy również drugą edycję projektu „Konstruktorzy Marzeń” organizowanego wspólnie z firmą Boeing. Dzięki tej współpracy czterech lokalnych partnerów programu KMO otrzyma od nas prototypowe mobilne makerspace’y, czyli warsztaty na kółkach, wyposażone w ręczne narzędzia, drobną elektronikę (np. mikrokontrolery) i podstawowe materiały zużywalne. W tym roku uczestnicy Forum mogli też wziąć udział w warsztacie ESERO (projekt edukacyjny Europejskiej Agencji Kosmicznej). Zachęcamy do przeczytania wywiadu z opiekunami KMO, którzy jednocześnie angażują się w projekt ESERO.
Współpraca z partnerami
Jak zawsze ważnym elementem Forum jest sieciowanie, czyli działanie mające na celu zbliżenie potencjalnych partnerów i zawiązywanie nowych współpracy. W tym roku działająca w całej Polsce sieć Klubów Młodego Odkrywcy wzmocniła się o pięciu nowych partnerów regionalnych z Leszna, Łodzi, Wrocławia, Niepołomic i Chełma. Dołączyli oni do dwóch dotychczasowych z Rzeszowa i Olsztyna. Ośrodki regionalne będą współpracować z Centrum Nauki Kopernik – koordynatorem programu oraz z ogólnopolską siecią klubów funkcjonujących m.in. w lokalnych szkołach czy świetlicach. Z przedstawicielami większości partnerów merytorycznych i regionalnych można było porozmawiać w przestrzeni tzw. „hubów”, zaaranżowanej w podobny sposób jak podczas konferencji Pokazać-Przekazać. Uczestnicy spotkania mieli też okazję zapoznać się z projektami realizowanymi przez innych w ramach programu KMO, zaprezentowanymi podczas tzw. „Minutek”.
Dzień drugi
Sobotę rozpoczęliśmy od wykładu Piotra Sułkowskiego, który tłumaczył, jak odczarować fizykę. Tego dnia uczestnicy Forum wzięli udział w seminariach poświęconych różnorodnej tematyce. Jedni poszukiwali w sobie pasji badacza, inni wcielili się w rolę ekspertów. Jeszcze inni zdecydowali się na uczestnictwo w seminarium Marty Florkiewicz-Borkowskiej, nauczycielki roku 2017. Zaprezentowała ona najnowsze techniki online, które z powodzeniem można wykorzystywać podczas zajęć szkolnych. Podczas naszych spotkań prowadziliśmy też liczne dyskusje na tematy formalne i organizacyjne, np. na temat nowej Karty KMO. Serię owocnych dyskusji, warsztatów i rozmów zamknęło podsumowanie oraz krótkie przemówienie końcowe koordynatorki programu KMO, Zuzanny Michalskiej.
W dniach 18-19 listopada 2016 roku w siedzibie Centrum Nauki Kopernik odbyła się piąta edycja Forum KMO. W tym roku wspólnie zastanawialiśmy się nad rolą klubów w zmienianiu otaczającego nas świata.
Klub Młodego Odkrywcy to program, który łączy dzieci, młodzież i opiekunów z Polski, Ukrainy, Białorusi, Litwy i Gruzji. Każdy z ponad 700 klubów jest miejscem, w którym uczniowie rozwiązują problemy i kształtują krytyczne myślenie poprzez samodzielne eksperymentowanie oraz realizację projektów badawczych.
Organizowane co roku Forum to najważniejsze dwa dni w kalendarzu programu KMO oraz okazja do spotkania środowiska edukatorów (opiekunów KMO, nauczycieli, rodziców) z naukowcami oraz przedstawicielami instytucji i organizacji działających w obszarze edukacji. Wierzymy, że udział w konferencji także w tym roku był dla uczestników i organizatorów okazją do dyskusji, wymiany opinii i doświadczeń, a przede wszystkim umożliwił nawiązanie współpracy.
W tym roku zwróciliśmy szczególną uwagę na społeczną rolę działalności klubów. Zobaczyliśmy, jak kluby zmieniają samych klubowiczów oraz model pracy zaangażowanych w nich nauczycieli – a także, że ich wpływ jest szerszy: KMO zmieniają świat wokół siebie.
Gościem specjalnym była Seema Bansal z The Boston Consulting Group. Seema zajmuje się doradztwem w obszarach: edukacji, zdrowia, bezpieczeństwa żywności, równouprawnienia finansowego i zarządczego. Ma bogate doświadczenie zarówno w zakresie kształtowania polityki, jak i wdrażaniu oddolnych zmian w systemach publicznych.
Jak mówi Seema: „Potencjał jest równo rozdzielony między ludźmi, okazja by go rozwinąć – nie.” Podczas wykładu na Forum KMO Seema zaprosła uczestników, by wspólnie zastanowili się, jaką każdy z nich może odegrać rolę w tworzeniu okazji dla rozwoju dla wszystkich uczniów.
Rola klubów w zmienianiu otaczającego nas świata – był to główny temat Forum KMO, które tym razem odbyło się w dniach 18-19 listopada 2016. Już po raz piaty spotkaliśmy się w Centrum Nauki Kopernik, aby dyskutować, wymyślać, zmieniać i inspirować się nawzajem.
Organizowane co roku forum to święto opiekunów, nauczycieli i rodziców. Udział w konferencji był dla uczestników i organizatorów okazją do dyskusji, wymiany opinii i doświadczeń, a przede wszystkim do nawiązania nowych kontaktów. W tym roku szczególną uwagę zwróciliśmy na społeczną rolę w działalności klubów. Wysłuchaliśmy relacji z dotychczas zrealizowanych projektów podczas tzw. „Minutek” oraz zorganizowaliśmy warsztaty z myślą o nowych pomysłach, próbując odpowiedzieć na pytanie: czy kluby zmieniają świat wokół siebie?
Inspiracja z Indii
Gościem specjalnym tegorocznego forum była Seema Bansal, która walczy o szanse edukacyjne dla młodych ludzi w Indiach. W swoim wystąpieniu Seema Bansal zainspirowała opiekunów KMO do jeszcze większego społecznego zaangażowania. Jej historia jest dowodem na to, że zmiana systemu edukacji jest możliwa nawet bez angażowania dodatkowych środków finansowych. Korzystając z doświadczenia Seemy Bansal, zachęcaliśmy uczestników forum do realizowania wspólnych projektów z innymi klubami oraz do większego otwieranie się na społeczności lokalne.
Sięgnęliśmy nieba
W tym roku zaprosiliśmy też nauczycieli do rozpoczęcia wielkiej lotniczej przygody, prezentując nowe pudełko edukacyjne „Konstruktorzy marzeń”, które powstało we współpracy z firmą Boeing. Pudełko stworzyliśmy z myślą o opiekunach KMO. Mamy nadzieję, że będzie to narzędzie pomocne w rozwijaniu u uczniów kompetencji pracy projektowej i umiejętności rozwiązywania problemów. Całość przemawia do wyobraźni nie tylko uczniów, kochających konstruowanie, ale też do tych, którzy marzą o lataniu lub – całkiem zwyczajnie – chcą zaspokoić swoją ciekawość dotyczącą żywiołu jakim jest powietrze.
Zainteresowani realizacją lotniczej przygody wzięli udział w warsztatach prowadzonych przez Wojciecha Karcza, pracownika Działu Laboratoriów CNK. Uczestnicy, na przykładzie budowy krzesła z kartonu (bez użycia łączeń np. kleju czy taśmy), uczyli się, jak rozbijać problemy na mniejsze fragmenty oraz jak dobrze zaprojektować proces konstruowania, dysponując tylko prostymi narzędziami. Fascynatów lotnictwa zaprosiliśmy na „Warsztat z polotem”, który prowadził John Collins, znany popularyzator nauki z USA. John Collins specjalizuje się w składaniu samolotów z papieru. Podczas swoich warsztatów tłumaczył zasady aerodynamiki, łącząc naukę z zabawą. Zdobyte podczas warsztatów umiejętności nauczyciele będą mogli wykorzystać w swojej pracy z uczniami.
Wyróżnienia dla najlepszych
Doceniamy zaangażowanie, wytrwałość i odwagę w podejmowaniu edukacyjnych i naukowych wyzwań, dlatego nagrodziliśmy najlepszych opiekunów za ich szczególne osiągnięcia. Uroczyście wręczyliśmy wyróżnienia w konkursie organizowanym wspólnie z Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności – partnerem Programu Klub Młodego Odkrywcy – pod nazwą „Mistrzowie KMO”. Laureatem pierwszej nagrody została Barbara Foryt, która stworzyła w Chełmie sprawnie działającą sieć klubów z przedszkoli. Przyznaliśmy też dwa dodatkowe wyróżnienia dla Jolanty Flakowskiej i Marzeny Zawadzkiej-Maćków z Klubu Młodego Odkrywcy w Korfantowie za włączenie metody KMO w system rozwoju kompetencji nauczycieli we współpracy z Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli. Wyróżnienie trafiło również do Władysława Broszka oraz Janiny Karwowskiej za imponującą działalność w zakresie pozyskiwanie partnerstw w społeczności lokalnej.
Ekspresowo przez działania KMO
Trzyminutowe wystąpienia w niezobowiązującej atmosferze? Mowa o wewnętrznym Hyde Parku na Forum KMO, czyli „Minutkach”. Opiekunowie opowiedzieli o swoich doświadczeniach, pomysłach i refleksjach. Usłyszeliśmy fascynujące historie np. o zastosowaniu metody KMO do pracy z więźniami czy w domach dziecka. Dowiedzieliśmy się też o wykorzystaniu wolontariatu pracowniczego w działaniach KMO. Po krótkich prezentacjach była okazja do rozmowy i zadawania pytań występującym. Podczas sesji „Minutek” zaprezentowaliśmy również 4 mini projekty badawcze KMO: „Zmierzmy razem Ziemię”, „Przyrodnicze Azyle”, „Woda, nauka, odpowiedzialność” oraz „Nie świeć, nie śmieć”. Dalsza część integracji i wymiany doświadczeń miała miejsce podczas sesji „Wielkie łowisko – w sieci pomysłów”.
Pieniądze i praktyka
Ostatni dzień forum rozpoczęliśmy od panelu na temat roli fundraisingu. Joanna Kalinowska z CNK podzieliła się swoimi doświadczeniami z pracy w obszarze edukacji i pozyskiwania środków. W godzinach popołudniowych odbyło się jeszcze dziesięć warsztatów. Było coś dla konstruktorów i majsterkowiczów, coś dla osób zainteresowanych umiejętnościami społecznymi i komunikacyjnymi oraz dla tych, którzy chcieli się skupić na projektach badawczych i naukowych.
Mamy nadzieję, że bogaty program warsztatów, jak i całego forum, umożliwił wartościową dyskusję, wymianę kontaktów oraz wzmocnieniu całej społeczności KMO. Liczymy na to, że ten sukces powtórzymy także za rok!
W dniach 20-21 listopada 2015 w siedzibie Centrum Nauki Kopernik odbyła się czwarta edycja Forum KMO. W tym roku wspólnie zastanowialiśmy się nad rolą nauki w poznawaniu otaczającego nas świata oraz jej wpływem na rozwój społeczeństwa.
Forum jest miejscem spotkania środowiska edukatorów (opiekunów KMO, nauczycieli, rodziców) z naukowcami oraz przedstawicielami instytucji i organizacji działających w obszarze edukacji. Wierzymy, że udział w konferencji był dla uczestników i organizatorów okazją do dyskusji, wymiany opinii i doświadczeń, a przede wszystkim umożliwił nawiązanie współpracy. Współpracy, której efektem będzie świadome łączenie edukacji i nauki – jakże ważnych elementów w rozwoju człowieka i w budowaniu kapitału społecznego.
Podczas Forum postaraliśmy się w jeszcze większym stopniu wykorzystać formy warsztatowe, które pozwalają poznawać i testować w praktyce nowe rozwiązania edukacyjne. Mamy nadzieję, że wspólna praca podczas warsztatów umożliwiła opiekunom Klubów lepsze poznanie i zrozumienie proponowanych metod i narzędzi. Zależy nam, aby były one przydatne zarówno w działalności Klubu (w ramach zajęć, pikników, festiwali oraz wspólnych projektów), jak i w rozwijaniu własnych zainteresowań.
Rozmowy z opiekunami KMO
Forum to czas opiekunów KMO. Dlatego w programie konferencji przewidziane zostało jeszcze więcej czasu i miejsca na prezentację osiągnięć Klubów oraz wymianę doświadczeń. Szczególnie cieszymy się, że w tym roku część warsztatów poprowadzili opiekunowie KMO.
III Forum Klubów Młodego Odkrywcy – listopadowa konferencja i spotkanie opiekunów KMO z całej Polski i krajów Europy Wschodniej – już za nami. Forum KMO odbyło się w dniach 14-15 listopada 2014 r. w siedzibie Centrum Nauki Kopernik w Warszawie. Była to niepowtarzalna okazja do nawiązania znajomości, wymiany doświadczeń, powstania nowych pomysłów, zaczerpnięcia inspiracji, odbycia ciekawych dyskusji i rozwoju swojego warsztatu.
Gościem specjalnym konferencji był Sai Chandrasekhar członek zarządu działającej w Indiach Fundacji Agastya. Organizacja ta prowadzi największą na świecie działalność popularyzującą osobiste doświadczanie naukowe i odkrywanie świata przez dzieci przy użyciu prostych i ogólnodostępnych materiałów i metod. Agastya stawia sobie za cel rozwijanie ciekawości świata, kreatywności, przedsiębiorczości i odpowiedzialności poprzez aktywne wykonywanie doświadczeń i spotkanie z żywą nauką. Agastya trafia głównie do wiejskich środowisk, do których wysyła mobilne laboratoria, ponadto szkoli nauczycieli i młodzież, tworzy platformę online dla szkół oraz prowadzi 35 centrów nauki. Sai Chandrasekhar poprowadzi warsztaty i wygłosi wykład m.in. o tworzeniu sieci współpracy.
Program konferencji obejmował inspirujące wykłady, siedem zróżnicowanych tematycznie warsztatów, cztery panele dyskusyjne, atrakcje wieczorne oraz szereg dodatkowych aktywności-niespodzianek pozwalających na wymianę doświadczeń. Tworząc program konferencji braliśmy pod uwagę głosy i sugestie opiekunów.
Opisy warsztatów i paneli dyskusyjnych
Warsztaty
Warsztat nt. metody projektowej w przedszkolu
Jak efektywnie zaangażować dzieci w pracę nad zagadnieniami, które je interesują i wynikają z ich naturalnych potrzeb? Jak wykorzystać ten potencjał? Warsztat odpowie na te pytania oraz przybliży metodę projektu jako podejście pozwalające na zintegrowanie sfery poznawczej, psychomotorycznej oraz emocjonalno-motywacyjnej dziecka. Uczestnicy poznają metodę w teorii oraz w praktyce: zaplanują działania edukacyjne i opracują własny projekt.
Warsztat Sai Chandrasekhara
Nasz gość specjalny z Indii poprowadzi praktyczne warsztaty na temat interdyscyplinarnego podejścia do nauczania, łączącego ze sobą naukę i sztukę. Będzie to wyjątkowa okazja do poznania narzędzi wspomagających wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży.
Warsztat TIK
Narzędzie wykorzystujące technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK) pozwala na urozmaicenie zajęć, pobudzenie kreatywności oraz rozwijanie współpracy w grupie uczniów. Uczestnicy warsztatu poznają bezpłatne, internetowe narzędzia i dobre praktyki z zastosowaniem narzędzi TIK i nauczą się z nich korzystać. Narzędzia te posłużą podnoszeniu poziomu wiedzy oraz cyfrowych i społecznych umiejętności uczniów.
Design thinking i prototypowanie
Ten inspirujący warsztat zapozna uczestników z metodami projektowania produktów i usług. Wykorzysta proste narzędzia do generowania pomysłów, prototypowania rozwiązań, planowania biznesowego, design thinking (myślenia projektowego) i nowoczesnego zarządzania przedsiębiorczością. Odkryj w sobie innowatora, który wymyśla wartościowe rozwiązania w odpowiedzi na ważne potrzeby społeczne!
Organizacja i finansowanie projektów edukacyjnych
Warsztat skierowany jest do nauczycieli zainteresowanych realizacją oraz realizujących projekty edukacyjne. Zaprezentujemy integralne podejście do zarządzania projektami edukacyjnymi, czyli uwzględniające istotne dla projektu wartości, finansowanie oraz budowanie efektywnie działającego zespołu. Skupimy się zarówno na aspektach motywacyjnych, jak i konkretnych narzędziach służących planowaniu, realizacji oraz monitoringowi projektów.
Majsternia
Myślisz lepiej, niż myślisz. Każdy się o tym przekona w Majsterni – nowym miejscu w Koperniku. Mając do dyspozycji przedmioty codziennego użytku – słomki, papier, spinacze, kulki, gumki – będziemy samodzielnie odkrywać prawa rządzące rzeczywistością. Bez sugerowanych rezultatów, bez ocen, bez ograniczeń czasowych. Co z tego wyniknie? Nie wiemy i to właśnie jest piękne. W czasie warsztatu postawimy także pytania – gdzie i dla kogo takie eksperymenty się sprawdzają? Czy można je wykorzystać podczas lekcji? Jakie korzyści płyną z takiej formy eksperymentowania?
Warsztat z kreatywności
Trzy kroki do kreatywności to: myśleć w głąb, wszerz i w bok. Warsztat dotyka kwestii myślenia, w szczególności myślenia twórczego. Czym jest i skąd się bierze kreatywność? Po czym poznać, że ktoś jest kreatywny? Jak wzbudzić i utrzymać w sobie tę zdolność? Jak ją rozwijać u innych i czy w ogóle kreatywności da się nauczyć? To tylko niektóre pytania, na które spróbujemy odpowiedzieć. A to dopiero początek, bowiem zmierzymy się również z kwestiami bardziej filozoficznymi…
Panele dyskusyjne
Dyskusja o technologiach w edukacji
Porozmawiamy o:
- wykorzystaniu narzędzi internetowych i komunikacyjnych w sieci KMO
- granicy wykorzystania technologii, w kontekście zalety metody KMO, jaką jest „odwirtualnianie” dzisiejszej młodzieży
- współczesnych narzędziach technologicznych jako nowej formie nauczania
Dyskusja o KMO jako sieci
Porozmawiamy o:
- tworzeniu i ożywianiu sieci współpracy klubów
- relacjach klubu z rodzicami, dyrektorami, naukowcami, społecznością lokalną i instytucjami
- korzyściach płynących z uczestnictwa i działania w sieci
- roli opiekuna w sieci – to lider, tworzący kontakty czy samotna wyspa?
Dyskusja o aktywizacji klubowicza
Porozmawiamy o:
- wspieraniu rozwoju klubu w oparciu o relacje opiekun-klubowicze
- rozwijaniu w klubowiczach umiejętności społecznych i postaw obywatelskich
- integrowaniu klubowiczów i sposobach rozwiązywania problemów powstających wśród klubowiczów
- dawaniu wędki, zamiast ryby i sprawianiu, by klubowicz przejmował inicjatywę
- dobrych praktykach prowadzenia klubu
Dyskusja o interdyscyplinarności
Porozmawiamy o:
- uniwersalności i wszechstronności metody KMO
- stosowaniu metody KMO na różnych przedmiotach w szkole
- roli kultury i sztuki w KMO
- wszechstronnym rozwoju klubowicza
- słuszności interdyscyplinarnego podejścia – czy może być ono niewłaściwe dla wnikliwej analizy danego zagadnienia?
Powiedz mi — zapomnę, pokaż mi — zapamiętam, pozwól mi zrobić — zrozumiem.
15 i 16 listopada 2013 r. odbyło się w Warszawie II Forum Klubów Młodego Odkrywcy. Do Centrum Nauki Kopernik przybyli opiekunowie KMO z całego kraju, ale także z Gruzji, Białorusi, Ukrainy i Rosji. W ciągu dwóch dni uczestniczyli w kilkunastu warsztatach i panelach. Zastanawiali się również jak dalej rozwijać sieć i intensyfikować współpracę między klubami.
Na wstępie
Konferencję otworzył dyrektor Centrum Nauki Kopernik Robert Firmhofer, który przywitał polskich i zagranicznych gości podając informację o aktualnej wielkości sieci – Istnieje już 299 klubów. Są wśród nas goście z Ukrainy, którzy zamierzają założyć pierwsze tamtejsze KMO. Jest szansa, że to właśnie ten klub będzie trzysetnym. Dyrektor Firmhofer zapowiedział realizację strategii głębszego sieciowania klubów poprzez włączenie do programu regionalnych partnerów wspierających.
- MEN powinno stworzyć taką przestrzeń prawną by szkoły miały dużo większe możliwości wybierania metod pracy z dziećmi. Ważne by były to wybory wspierane doświadczeniem instytucji potrafiących nauczycieli wspierać – powiedziała Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Joanna Berdzik. – Zmiana paradygmatu nie może płynąć z góry, nie da się tego zrobić rozporządzeniem. W państwa postawie jest nadzieja na zmianę szkoły. Uczyni to Wasza pasja. Reprezentantka ministerstwa nawiązała również do słów dyrektora Firmhofera dotyczących realizacji wspólnych projektów CNK i MEN mających na celu upowszechnienie w szkołach aktywnych metod pracy z uczniem i stworzenie w nich nowych pracowni przyrody. – 300 klubów to 300 inkubatorów. To Państwo pokażecie nam jak powinny pracować szkoły by odnieść sukces. Chcielibyśmy by ten nowowypracowany model pracy mógł być zaimplementowany w szkołach dzięki nowej perspektywie finansowej UE.
Przewodniczący sejmowej komisji edukacji Piotr Paweł Bauć odniósł się do aspektu współpracy, który jest jednym z najbardziej kluczowych haseł dla KMO – zarówno na płaszczyźnie preferowanej metody zdobywania wiedzy, czyli wspólnego eksperymentowania, jak i tworzenia sieci współpracy klubów z lokalnymi społecznościami. – Współpraca buduje zaufanie. Rozwijanie zainteresowań i naukowych pasji angażuje do współdziałania, tworzy podstawę dla wzajemnej ufności, buduje wspólne wartości – powiedział poseł.
Radosław Jasiński – Dyrektor Programowy Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, która jest partnerem wspierającym programu KMO, scharakteryzował projekt jako „niosący radość i inspirujący młode pokolenia do własnych poszukiwań”. Komentując intensywny rozwój sieci zacytował Goethego – Nie tylko szuka i wiedza, ale też cierpliwość musi być częścią dzieła. I zachowując cierpliwość chciałbym móc niedługo dopisać do obecnej liczby klubów jedno „zero”.
Dorota Życzkowska, opiekunka Klubu Młodego Odkrywcy „Kropeczki” z Elbląga wykorzystała w swojej wypowiedzi liczne przykłady zaangażowania nauczyciela w pracę z uczniem budząc entuzjazm zgromadzonej publiczności. – Jako nauczyciel czuję się jak ogrodnik hodujący mniszek lekarski, roślinę nielubianą, ale fascynującą bo zakorzenia się bardzo głęboko i niełatwo daje się usunąć. Mniszek daje niewielki kwiatek, a następnie zamienia się w dmuchawiec, którego części rozsiewa wiatr. Chcę dzieciom zakorzenić pasję edukacyjną i sprawić by dzielili się nią z innymi. To jest sens pracy nauczyciela – powiedziała Życzkowska zachęcając zgromadzonych edukatorów do odważnych działań i uporu – Jako nauczyciel jestem trochę jak trzmiel. Trzmiel nie powinien fruwać, bo ma za małe skrzydła i za duży brzuch. Ale fruwa – bo nikt mu o tym nie powiedział. I my też tak fruwamy – zakończyła swoje wystąpienie.
W czasie inauguracji odbył się również wykład niezależnego konstruktora eksponatów naukowych z Wielkiej Brytanii Iana Russella. – Dasz ludziom informacje – nakarmisz ich umysł na godzinę. Obudzisz ich ciekawość – zasilisz ich umysł na całe życie – powiedział Russel, który poprowadzi w ramach Forum warsztaty projektowania pomocy naukowych.
Po oficjalnym otwarciu odbyła się konferencja prasowa z udziałem edukatorów z Polski, Gruzji i Wielkiej Brytanii. Wladimir Girin jest nauczycielem, który po 47 lat pracy w szkole założył drugi gruziński klub. – Powiedz mi ja zapomnę, pokaż mi zapamiętam, pozwól mi zrobić – zrozumiem – powiedział Girin, który w codziennej pracy w ramach KMO kieruje się hasłem „ściśle fajna lekcja!” i prowadzi pokazy naukowe w wielu szkołach swojego regionu.
Warsztaty, debaty, projektowanie przyszłości sieci KMO
Pierwszego i drugiego dnia Forum uczestniczy wzięli udział w 14 warsztatach tematycznych poświęconych rozwijaniu aktywnych metod pracy opartych o eksperyment, niestandardowym formom promocji działań lokalnych klubów, wzmacnianiu kompetencji społecznych młodych uczestników klubów. Bardzo dużym zainteresowaniem cieszył się warsztat Iana Russela dotyczący konstruowania eksponatów naukowych do użytkowania w działaniach edukacyjnych, a także zajęcia „Zrób to sam” prowadzone przez reprezentantów ruchu Makersów – wspólnoty innowatorów, którzy za pomocą mniej lub bardziej skomplikowanych narzędzi zmieniają funkcjonalność przedmiotów i zapoznają innych z zasadami działania różnych technologii.
Każdy uczestnik Forum wziął również udział w warsztatach „KMO – eksperyment w toku”, które były formą przeglądu dotychczasowych działań podejmowanych w ramach sieci oraz planowania nowych przedsięwzięć – zarówno w ramach całej sieci jak i struktur regionalnych. Edukatorzy zostali podzieleni na podgrupy i pracowali nad stworzeniem nowych oraz rozwinięciem dotychczasowych projektów w ramach lokalnych sieci.
W ramach II Forum KMO odbyły się również trzy panele dyskusyjne, w czasie których uczestnicy zastanawiali się nad finansowaniem działalności lokalnych klubów czy organizowaniem Festiwali Młodego Odkrywcy.
Nowe plany oraz główne wyzwania
Podsumowując II Forum KMO prof. Łukasz Turski zwrócił uwagę na pojawiające się postulaty dotyczące sieciowania młodych klubowiczów: – Potrzebujecie i chcecie, żeby spotykały się ze sobą dzieci biorące udział w KMO. Ktoś musi sfinansować działania klubów by pomóc dzieciom spotykać się. Będziemy nad tym pracować – zapewnił szef Rady Programowej CNK i zwrócił uwagę na potrzebę realizacji projektów angażujących we wspólne działanie całą sieć klubów – Powinniśmy pomyśleć o jakimś pomiarze, wspólnym działaniu naukowym. Jest wielkie zainteresowanie związane z tym co się dzieje z naszym klimatem i przyrodą. Może oni zrobią taki kompleksowy pomiar pewnych zmiennych, obszarów. Mam nadzieję, że ruch KMO będzie w stanie takie spektakularne „coś” zrobić – zapewnił profesor Turski oficjalnie kończąc konferencję i zachęcając uczestników do zaangażowania w pracę klubów i rozwijanie sieci.
W dniach 11-12 października 2012 po raz pierwszy w historii gościliśmy w Koperniku dziewięćdziesięciu opiekunów Klubów Młodego Odkrywcy z Polski i zza granicy.
Forum, które było naszą formą świętowania Dnia Edukacji Narodowej otworzył wiceminister edukacji Mirosław Sielatycki. Oprócz niego do zgromadzonych przemawiali: dyr. Robert Firmhofer, wicemarszałek Sejmu Wanda Nowicka, wiceprezydent m.st. Warszawy Włodzimierz Paszyński, przewodniczący Rady Programowej Centrum Nauki Kopernik prof. Łukasz Turski oraz dyrektor programowy Polsko Amerykańskiej Fundacji Wolności - Radosław Jasiński.
Uroczyste otwarcie Forum uświetnił swoim wykładem "Nie tylko umysł: nauka drogą rozwoju osobowości" dr Oved Kedem z izraelskiego Instytutu Nauki Weizmanna. Oprócz wykładu, naukowiec przygotował dla uczestników Forum warsztaty "Patrząc na światło", które obok "Labów bez labów", "Pokaz się" oraz "Pudełek z nauką" stanowiły naszą propozycję dla opiekunów.
Przygotowaliśmy dla naszych gości całą serię innych atrakcji. W czasie trwania Forum opiekunowie mieli możliwość obejrzenia Centrum według specjalnie dla nich przygotowanej ścieżki zwiedzania. "Zabierz Kopernika do klubu" to zestaw 22 eksperymentów inspirowanych eksponatami dostępnymi w Koperniku, które z powodzeniem – w prostszej wersji - można wykonać w siedzibie swojego klubu. Uczestnicy odwiedzili Teatr Robotyczny oraz Planetarium Niebo Kopernika. W czasie warsztatów "KMO - eksperyment w toku" udało nam się porozmawiać o codziennej pracy w klubach, potrzebach oraz planach na przyszłość.
Gościem specjalnym Forum KMO był gruziński Klub Młodego Odkrywcy ze wsi Wariani położonej tuż przy granicy z Osetią. Prowadzony jest przez niezwykłą nauczycielkę - Tamriko Davitidze. Piętnastka młodych odkrywców zwiedziła Warszawę, kopernikowe galerie, Teatr Robotyczny i planetarium Niebo Kopernika. Jednak ich największy entuzjazm wzbudziło szkolenie, jakie przeszli wspólnie ze swoimi warszawskimi rówieśnikami, a także praca w charakterze animatorów w przestrzeni wystaw (w dniu otwarcia Forum KMO). Mimo, iż nasi goście nie mówili po angielsku, granice językowe nie istniały - zarówno podczas szkolenia, które zakończyło się zbiorową wymianą facebookowych adresów, jak i podczas animowania, które (prowadzone niekiedy w całkowitym milczeniu) wywoływało zamierzony rezultat.
Dziękujemy wszystkim uczestnikom Forum za wspaniałą atmosferę i zaangażowanie. Jesteśmy pewni, że to wydarzenie zaowocuje tworzeniem lokalnych sieci i wspólnych projektów pomiędzy klubami.
Nam nie pozostaje nic innego, niż rozpoczęcie przygotowań do przyszłorocznego zjazdu…
